Spiritualiteit
Bij het woord spiritualiteit denken veel mensen (nog steeds) aan zweverige types die zich bezighouden met tarot, yoga of moderne hekserij. Met ‘zweverig’ wordt dan vaak bedoeld dat het niet ‘aards’ is. Het is niet direct tastbaar, zintuiglijk waarneembaar of relevant voor de betrokkene. Dat is zonde, want spiritualiteit is of kan voor een grote groep mensen een belangrijke factor zijn in een zinvol en gezond leven.
Zonder teveel in moeilijke wetenschappelijke definities te vervallen, begrijp ik hier spiritualiteit als de intuïtie dat er een dimensie is in het leven die het normale alledaagse overstijgt, dan wel verdiept. Er is iets ‘meer’, een groter geheel waar we deel van zijn. Het leven reikt dieper dan alledaagse gesprekken of het kopen van objecten. Spiritualiteit heeft dus betrekking op het niveau van waarde(n) en diepgang, waarbij het bestaan zelf het object van interesse is. Een gesprek over politiek of het kopen van een nieuwe jurk kunnen spirituele bezigheden zijn, maar zijn dat in deze alledaagse definitie niet. Spiritualiteit gaat over het bewust worden van een laag van de werkelijkheid die leeft.
Spiritualiteit heeft daarbij volgens mij vaak betrekking op drie bewegingen. De eerste is een beweging naar het innerlijke leven toe. Dan gaat spiritualiteit over de gerichtheid op zelfontwikkeling, het helen van pijn en trauma, het realiseren van diepere verlangens en idealen en het verbinden met anderen op een wezenlijk niveau, voorbij het alledaagse masker waarachter men doorgaans schuilgaat. Het gaat dan om innerlijke bewustzijnsontwikkeling. Ten tweede is er de beweging naar buiten toe, naar de wereld of de maatschappij. Als je bijvoorbeeld andere wezens, dieren of mensen, ziet lijden, dan raakt dat. Het doet zeer. Dit komt omdat we in die buitenwereld iets herkennen dat ook in ons aanwezig is. We herkennen onze wezensgelijkheid. De roeping is dan om de waarde van dat andere wezen te (h)erkennen. Dan bevinden we ons snel in een gesprek over menselijke of dierlijke waardigheid. Als derde kun je ook geïnspireerd worden door een cadeau van een goede vriend, bewogen worden door sporten of een ervaring hebben dat het leven op een specifiek moment erg waardevol is. Die beleving van zinvolheid kan ook spiritueel voelen, alsof we verbinding maken met waar het echt toe doet in het leven. Dan gaat spiritualiteit over gedrevenheid, motivatie oftewel purpose.
Humanisme
Om spiritualiteit in de 21e eeuw goed tot zijn recht te laten komen, hebben we volgens mij een gesprek nodig met een ander belangrijk begrip: humanisme. Humanisme is een levensbeschouwelijke oriëntatie die als uitgangspunt de menselijke ervaring neemt. De mens bevindt zich midden in een wereld en heeft daar, met al zijn menselijke vermogens, zin aan te geven of in te ontdekken. Geen enkele openbaring komt ‘van boven’. Die mens kan zich niet beroepen op autoriteiten buiten zichzelf. Uiteindelijk is het de individuele mens die zich te verantwoorden heeft voor zijn of haar eigen leven. Het humanisme presenteert zich daarmee als een kritische stroming in de cultuur die de mens de vrijheid en de verantwoordelijkheid voor het eigen leven geeft.
Die mens is daarbij niet vanzelfsprekend goed of zinvol. Het eigen leven kan zinvol worden doordat de mens zichzelf of anderen kan helpen ontwikkelen of bijstaan. De mens heeft dus vragen te stellen bij de ervaringen die ze hebben. Is wat ik doe of ervaar goed? Draagt mijn handelen bij aan mijn welzijn en dat van anderen? Hoe bepaal ik eigenlijk wat waarheid is? Deze vraagstukken vereisen dat we onze capaciteiten ten volste benutten en ontwikkelen. Een hedendaags kijk op humanisme dat ik uitdraag, kijkt met een integrale bril naar menselijke ontwikkelingsvraagstukken. We kunnen ons moreel ontwikkelen, lichamelijk, taalkundig, emotioneel, relationeel en mentaal, om maar een paar ontwikkelingslijnen te noemen. ‘Goede ontwikkeling’ zorgt ervoor dat we individueel en collectief ons bewustzijn op al deze niveau’s ontwikkelen. Zo vergroten we de mogelijkheden om een zinnig en vol leven te leiden.
Humanistische spiritualiteit
De combinatie van humanisme en spiritualiteit is relevant omdat zij de potentie en kracht van spiritualiteit kan vatten, zonder daarbij in dogma’s, bovennatuurlijke verklaringen of aannames te vervallen. Zo kan men, bij het leggen van tarotkaarten, prima de symboliek en betekenisvolheid erkennen en gebruiken, zonder dat daarbij ‘spirits’ hoeven te worden veronderstelt. Wellicht werkt de realiteit wel volgens gevoelde principes als synchroniciteit of resonantie. Jouw binnenwereld stemt zich in deze theorieën continue af op de buitenwereld. Signalen die passen (resoneren), klinken door terwijl je de rest wegfiltert. Zo stemt binnen en buitenwereld zich op elkaar af, als een gesprek. Het beginpunt ben je daarbij zelf.
Tegelijkertijd hoeft een humanistische spiritualiteit, ook wel religieus humanisme genoemd, zich niet te onttrekken aan een perspectief op het mysterie van het bestaan. Dat we bestaan, dat we kunnen beseffen dat we bestaan en bewustzijn hebben, dat is niets minder dan een wonder. Om ons heen kijkend beseffen we deel te zijn van een grotere realiteit, een groter Zijn. Ons verbinden met dat grotere leven, met dat waar het in de diepte over gaat, dat zouden we spiritualiteit kunnen noemen. Vragen over de eindigheid van het leven of het voelen van diepe verbondenheid met vrienden of familie kunnen spirituele ervaringen zijn omdat ze jou leven in contact brengen met de grotere stroom van het leven. De creatieve impuls die wij leven noemen is namelijk overal om ons heen. Mijn aanname is dat die impuls datgene is wat jou en mij in beweging zet. Dat verbindt ons. Wij zijn deel van datzelfde geheel. Dat kan een toegangspoort zijn naar liefde, openheid en verbinding.
We kunnen ons hiervoor wel scholen en ontwikkelen. Het is niet langer zo dat we niks weten over hoe we tot spirituele ervaringen kunnen komen. Het is ook niet zo dat we dit aan spirituele elites hoeven over te laten. We weten namelijk enorm veel, door wetenschappelijk onderzoek en door praktijkervaringen. Zo weten we dat goede voeding helpt om welzijn te creëren. We weten ook dat mensen behoefte hebben aan erkenning en verbinding, dat ze graag willen bijdragen aan iets zinvols of dat ze lichamelijk sterk willen zijn. Al die kennis draagt bij aan het cultiveren van ervaringen die ‘rijk’ zijn die er echt toe doen. We kunnen ons leven zo inrichten dat we ervaren dat we verbonden zijn en ons gesteund voelen. We kunnen deze ervaren niet één op één ‘kopen’ of ‘maken’. Wel kunnen we heel bewust ons leven zo opbouwen zodat we daar dichter bij komen. Meditatie, dagelijks sporten, inspiratie voeden, relaties onderhouden en verdiepen, bidden en iets bijdragen aan de wereld. Allen leiden zij tot zinvolheid en vaak ook tot spiritualiteit.